Lipidogram to wynik badania laboratoryjnego obejmujący pomiary stężeń różnych frakcji tłuszczów wykonany w osoczu lub surowicy* krwi obwodowej. Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, nie trzeba być na czczo, ale też dobrze jest wcześniej nie jeść zbyt obfitego i bogatego w tłuszcze posiłku. Standardowo badanie lipidów wykonuje się w celu oceny ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych (takie jak zawał czy udar- są to najczęstsze przyczyny zgonów na całym świecie). Gospodarka lipidowa jest regulowana czynnikami genetycznymi i środowiskowymi: aktywnością fizyczną, dietą, paleniem tytoniu, spożywaniem alkoholu. Zmiany w profilu lipidowym obserwuje się w ciąży, u osób w podeszłym wieku, po przebytym zdarzeniu sercowo- naczyniowym, w przewlekłych stanach zapalnych. Całkowity cholesterol i trójglicerydy wykazują także zmienność sezonową. W surowicy poziomy całkowitego cholesterolu, frakcji HDL, LDL i trójglicerydów są o ok. 3% wyższe niż w osoczu.
Triglicerydy są to cząsteczki glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (estry), będące głównym źródłem energii dla organizmu, w jelicie są wstępnie rozbijane na wolne kwasy tłuszczowe, mono- i diglicerydy. Transportowane są razem z cholesterolem pochodzącym z pożywienia w chylomikronach**, przez układ limfatyczny do krwi obwodowej.
Dygresja: tłuszcze nie rozpuszczają się w wodzie, są hydrofobowe, ale jednocześnie są niezbędne dla naszego funkcjonowania. Jedyną substancją w naszym organizmie, która dociera do każdej komórki jest krew, czyli środowisko wodne, więc tłuszcze trzeba jakoś upakować w coś co może w tej krwi pływać w miarę swobodnie bez tworzenia “plam olejowych” (takich jak w przypadku wlania oleju do wody). I tak oto mamy chylomikrony- “kulki”, których zewnętrzna warstwa zbudowana jest z warstwy fosfolipidowej. Fosfolipidy układają się w tej kulce tak, że część fosforanowa pozostaje na zewnątrz w kontakcie z wodą, natomiast ogonki lipidowe skierowane są do wnętrza chylomikronu. W tą błonę fosfolipidową wbudowane są także apolipoproteiny (takie białka związane z lipidami), które umożliwiają tworzenie m.in. cząsteczek cholesterolu HDL i LDL, są receptorami dla komórek wątroby, tkanki tłuszczowej itd. Wewnątrz takiego chylomikronu znajdują się mono- i diglicerydy, triglicerydy oraz cholesterol. Koniec dygresji.
Wartości pożądane trójglicerydów: na czczo: <150 mg/dl, nie na czczo <175 mg/dl.
Duże stężenia trójglicerydów pojawiać się mogą po obfitym posiłku, bogatym w tłuszcze, w zespole chylomikronemii i związane jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia ostrego zapalenia trzustki. Wysokie stężenie trójglicerydów wraz z niskim stężeniem cholesterolu HDL oraz normalnym lub wyższym LDL istotnie zwiększa ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych.
Cholesterol całkowity
Cholesterol jest niezbędny do funkcjonowania organizmu. Wchodzi w skład błony komórkowej każdej komórki zwierzęcej (także w błonach komórek nerwowych i ma wpływ na funkcjonowanie synaps), dodatkowo jest prekursorem kwasów żółciowych i hormonów steroidowych (m.in. kortykosteroidów, hormonów płciowych), stanowi substrat do syntezy witaminy D3.
Wartości pożądane to < 190 mg/dl.
Cholesterol HDL
Lipoproteiny o dużej gęstości, charakteryzują się małą zawartością lipidów, a dużą białek. Powstają w wątrobie, w jelicie oraz przy degradacji chylomikronów. HDL pobiera cholesterol z komórek narządó obwodowych i transportuje go do wątroby w celu wytworzenia kwasów żółciowych (nadmiar cholesterolu w wątrobie, może skutkować pojawieniem się kamieni żółciowych albo stłuszczeniem wątroby).
Wartości pożądane:
dla kobiet > 45 mg/dl
dla mężczyzn >40 mg/dl.
Dygresja II: żeby nie wszystko było takie klarowne, to wyróżniamy kilka frakcji HDL: bardzo duże, duże, pośrednie, małe i bardzo małe a także dysfunkcjonalne HDL. Dysfunkcjonalne HDL powstają w wyniku m. in. działania substancji stanu zapalnego, pod wpływem stresu oksydacyjnego czy w procesie glikacji. Może także być efektem zwiększonej ekspresji mieloperoksydazy. W badaniach naukowych sugeruje się, że małe i bardzo małe HDL, nie mówiąc już o dysfunkcjonalnych, mogą przyczyniać się do zwiększenia ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych. Jednak zanim ktokolwiek ruszy do laboratorium żeby je oznaczyć to uprzedzam, że nie ma bezpośrednich dowodów na przydatność kliniczną takiego oznaczenia, nie ma też odpowiedniej standaryzacji ani wartości referencyjnych. Nawet “dobry cholesterol” przestaje być dobry. Koniec dygresji.
Cholesterol LDL
Cząsteczki LDL transportują cholesterol z wątroby do innych narządów. Uwaga! W codziennej praktyce laboratoryjnej stężenie cholesterolu LDL jest wyliczane ze wzoru biorącego pod uwagę stężenie całkowitego cholesterolu, cholesterolu HDL oraz trójglicerydów. I tu pojawia się problem, ponieważ wartość ta może być niemiarodajna. I tak się dzieje np. przy wysokich stężeniach trójglicerydów, wtedy trzeba korzystać z innego niż standardowy wzór do wyliczeń. Ponadto zaburzona jest wielkość stężenia cholesterolu LDL wyliczona względem rzeczywistej w stanach przebiegających z zaburzeniem składu cząstek lipoprotein (takich jak: otyłość, cukrzyca, zespół metaboliczny, choroby nerek czy wątroby). W takich sytuacjach zaleca się obliczanie zbiorczo cholesterolu nie-HDL lub apoB ( jest to białko występujące na wszystkich lipoproteinach poza HDL). Oznaczenie cholesterolu nie- HDL lub apoB obejmuje wiele frakcji lipoprotein, które są najbardziej związane ze zwiększonym ryzykiem powstawania miażdżycy i zwiększeniem prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych.
Wartości pożądane LDL różnią się w zależności od grupy ryzyka wystąpienia zdarzenia sercowo-naczyniowego, w której znajduje się pacjent:
<40 mg/dl w grupie ekstremalnego ryzyka (1. po ostrym zespole wieńcowym i z wywiadem innego ostrego incydentu naczyniowego w ciągu dwóch lat; 2. po ostrym zespole wieńcowym i chorobie naczyń lub miażdżycy wielopoziomowej- czyli zmian miażdżycowych w ważnych naczyniach, np. tętnicach wieńcowych, głowowych lub naczyniach obwodowych; 3. stan po ostrym zespole wieńcowym i współistniejąca wielonaczyniowa choroba wieńcowa; 4. stan po ostrym zespole wieńcowym oraz rodzinna hipercholesterolemia);
<55 mg/dl w grupie bardzo dużego ryzyka (w chorobie sercowo-naczyniowej, w cukrzycy z uszkodzeniem narządowym pod postacią: mikroalbuminurii, retinopatii lub neuropatii lub co najmniej 3 czynnikami ryzyka: wiek, nadciśnienie, dyslipidemia, palenie, otyłość, w cukrzycy typu 1 o wczesnym początku (trwająca powyżej 20 lat), przewlekłą choroba nerek z eGFR***<30 ml/min/1,73m^2, hipercholesterolemia rodzinna z chorobą sercowo-naczyniową lub innym czynnikiem ryzyka typu: wiek, nadciśnienie, dyslipidemia, palenie, otyłość), ryzyko w skali Pol-SCORE**** wyższe lub równe 10%;
<70 mg/dl w grupie dużego ryzyka (przy znacznie nasilonym pojedynczym czynniku ryzyka, stężenie cholesterolu całkowitego >310 mg/dl, LDL>190 mg/dl lub ciśnienie tętnicze >180/110 mmHg, hipercholesterolemia rodzinna bez innych czynników ryzyka, cukrzyca bez uszkodzenia narządów, trwająca co najmniej 10 lat lub z dodatkowym czynnikiem ryzyka, przewlekła choroba nerek z eGFR 30-59 ml/min/1,73m^2, ryzyko w Pol-SCORE 5-10%);
<100 mg/dl w grupie umiarkowanego ryzyka (w cukrzycy typu 1 <35 r. ż., typu 2 u pacjentów <50 r. ż, z czasem trwania <10 lat, bez innych czynników ryzyka, ryzyko <5% w skali Pol-SCORE);
<110 mg/dl w grupie małego ryzyka, <1% w skali Pol-SCORE.
Cholesterol nie-HDL
Powinien znaleźć się na wyniku lipidogramu tylko w przypadku stężenia trójglicerydów >400 mg/dl lub/i otyłością, cukrzycą, zespołem metabolicznym, małym stężeniem całkowitego cholesterolu i LDL.
Wartości pożądane:
<70 mg/dl przy ekstremalnym ryzyku sercowo-naczyniowym;
<85 mg/dl przy bardzo dużym ryzyku;
<100 mg/dl przy dużym ryzyku;
<130 mg/dl przy ryzyku umiarkowanym.
Apolipoproteina B (ApoB)
Jest to białkowy element struktury wszystkich poza HDL lipoprotein. Jest ona parametrem, który da się oznaczyć w analizatorze, więc eliminujemy wpływ błędów, które mogą pojawić się przy innych wartościach lipidogramu. Przy stężeniu trójglicerydów <200 mg/dl prawie wszystkie cząsteczki apoB pochodzą z LDL, a w jednej cząsteczce LDL jest tylko jedna apoB.
Wartości pożądane:
<55 mg/dl przy ekstremalnym ryzyku sercowo-naczyniowym;
<65 mg/dl przy bardzo dużym ryzyku;
<80 mg/dl przy dużym ryzyku;
<100 mg/dl przy ryzyku umiarkowanym.
Lipoproteina (a) (Lp(a))
Są to cząsteczki wchodzące w skład frakcji cholesterolu LDL, posiadają apoB, do którego przyczepiona jest apo(a). Struktura apo(a) jest podobna do plazminogenu*****, konkuruje z nim, sprawiając że plazminogen nie może pełnić swojej fibrynolitycznej funkcji (patrz na gwiazdki poniżej). Dodatkowo apo(a) stymuluje wytwarzanie inhibitora aktywacji plazminogenu (PAI-1), ma tym samym silne działanie prozakrzepowe. Oznaczenie Lp(a) jest niezależnym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego. Oznaczenie to nie jest standardowo wykonywane w zwykłym profilu lipidowym, jednak warto zrobić je choćby raz w życiu, aby sprawdzić czy nie jest się w największej grupie ryzyka, ze stężeniem apo(a)>180 mg/dl. Oznaczenie to powinno być wykonane u osób po wystąpieniu zdarzenia sercowo-naczyniowego, szczególnie w młodszym wieku, przy braku efektu leczenia statynami czy w przypadku osób z umiarkowanym i dużym ryzykiem wystąpienia zdarzenia sercowo- naczyniowego, aby je lepiej doszacować.
Wartości pożądane:
<30 mg/dl
Wartości alarmujące:
>180 mg/dl przy bardzo dużym ryzyku;
>50 mg/dl przy dużym ryzyku;
30-50 mg/dl przy ryzyku umiarkowanym.
Warto oznaczać profil lipidowy nie tylko ze względu na ocenę ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo- naczyniowych czy miażdżycy. Może być pomocny w diagnozowaniu szeregu innych chorób, np. niedoczynności i nadczynności tarczycy, zaburzeń gospodarki hormonalnej, chorób wątroby i nerek, chorób pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, a także w ich prewencji. Nieprawidłowy profil lipidowy oznaczony wcześnie, na samym początku choroby, nawet jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów, pozwala na szybką reakcję, modyfikację naszych nawyków, głównie żywieniowych, które często mogą uchronić nas przed poważną chorobą.
*osocze a surowica- osocze pozbawione fibrynogenu i niektórych czynników krzepnięcia to surowica. Osocze uzyskuje się przez odwirowanie krwi pełnej pobranej do probówki z antykoagulantem (środkiem przeciwkrzepliwym). Aby uzyskać surowicę krew poddaje się wcześniej procesowi wykrzepiania (można po prostu poczekać lub dodaje się substancje przyspieszające proces), w probówce powstaje skrzep, następnie poddaje się to wirowaniu i uzyskuje słomkowożółty płyn.
**chylomikrony- poniżej przedstawiony jest rysunek takiego chylomikronu, zielone kulki z żółtymi ogonkami to fosfolipidy, kolorowe kulki to apolipoproteiny, a wewnątrz pływają sobie trójglicerydy i cholesterol.
By Xvazquez - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4024624
***eGFR- szacunkowy wskaźnik filtracji kłębuszkowej, parametr wyliczany ze wzoru na podstawie danych takich jak: wiek, płeć, rasa, poziom kreatyniny, mocznika, albumin w surowicy. Ma zastosowanie w rozpoznawaniu i monitorowaniu przewlekłej choroby nerek. Podaje się go w przeliczeniu na standardową powierzchnię ciała, czyli właśnie 1,73 m^2.
**** skala Pol-SCORE- określa ryzyko wystąpienia incydentu sercowo- naczyniowego w okresie 10-letnim w zależności od płci, wieku, ciśnienia skurczowego, stężenia cholesterolu całkowitego i palenia papierosów. https://www.ikard.pl/karta-ryzyka-score.html
*****plazminogen- to nieaktywne białko krążące we krwi, które pod wpływem tkankowego aktywatora plazminogenu (t-PA) zostaje przekształcone w plazminę, która z kolei jest enzymem degradującym fibrynę. A fibryna to białko, będące głównym składnikiem ostatecznego skrzepu (strupa).
https://www.mp.pl/pacjent/cholesterol/hipercholesterolemia/141216,lipidy-i-lipidogram
http://www.diagnostykalaboratoryjna.eu/journal/3222_Wytyczne_PTDL_PTL_zaburzenia_lipidowe_www.pdf
Komentarze
Prześlij komentarz